04.03.2019

మిత్రులకు శుభోదయం

అది శ్రీ హేవళంబి శివరాత్రికి ఒక మూడు రోజుల క్రితం జరిగిన సంఘటన. నిత్యానుష్ఠానం లో ఉన్నాను నేను. అదే సమయంలో నా మొబైల్ మ్రోగింది. నా ముఖపుస్తక మిత్రుడు శ్రీ ఆచార్య గౌతమ్ మనోహ్య కాల్ అది. నేను సాధారణంగా అనుష్ఠానం లో ఉంటే ఫోన్ లు ఎత్తను. ఎందుకో తెలియదు. ఆ ఫోన్ కాల్ తీసుకొని సమాధానం ఇచ్చాను. అదే సమయంలో గౌతమ్ నన్ను ‘శ్రీ రుద్ర ప్రశ్న’ పై వ్యాఖ్య వ్రాయమని అడిగాడు. అది శివాజ్ఞ గా భావించి సరే అన్నాను. మరి కొంత సేపట్లో తిరిగి ఫోన్ చేసి రుద్ర ప్రశ్న కంటే కూడా శ్రీ భగవద్గీత పై కొన్ని ప్రధాన శ్లోకాలను ఎంచుకొని వాటికి సామాజిక వ్యాఖ్య వ్రాయమని అడిగాడు. శ్రీ గాయత్రి జపం చేసుకుంటున్న నేను నివ్వెర పోయాను. మా పితృదేవులు అయిన కీశే నమిలికొండ గోవింద్ రావు గారు, వృత్తి రీత్యా జిల్లా జడ్జీ గా రిటైర్ అయిన పిమ్మట శ్రీ భగవద్గీత పై విస్తృతంగా కృషి చేసారు. ఆ రోజుల్లో communism మరియు నాస్తికవాదం బలంగా ఉండేది. శ్రీ భగవద్గీత ప్రకారం ఇట్టి నాస్తిక వాదాన్ని సమూలంగా రూపుమాపుతాననే దృఢ నిశ్చయంతో కృషి చేసారు. కాని హఠాత్తుగా శివైక్యం చెందారు. వారి కోరిక నెరవేరక ఉండిపోయింది. దాన్ని నెరవేర్చే యోగం ఈ విధంగా నాకు వస్తుందని నేను అనుకోలేదు.

గౌతమ్ గారు నాకు ఫోన్ చేసిన రెండు రోజుల్లో శ్రీ మహాశివరాత్రి. శివ కేశవులకు భేదము లేదనే అభిప్రాయంతో శ్రీ హేవళంబి మహా శివరాత్రి నాడు శ్రీ మద్భగవద్గీత కు నాంది పలికాను. ఆ రోజు మొదలు శ్రీ గీత జ్ఞాన మహాయజ్ఞం నిరంతరంగా కొనసాగుతూనే ఉంది. భగవానుడి కృప మరియు మీ అందరి ఆదరణ వలన ఇది ఒక జీవనది వలే ప్రవహిస్తూనే ఉంది. శ్రీ మహాశివరాత్రి నాడు ప్రారంభమైన శ్రీ గీత జ్ఞాన మహాయజ్ఞము నకై చేసిన అగ్ని ప్రతిష్టకు చెందిన జ్వాల ప్రతినిత్యం వృద్ధి చెందుతున్న జ్వాలతో దేదీప్యమానంగా వెలుగుతూనే ఉంది. ఇదంతా కూడా శ్రీ కృష్ణ భగవానుని కృపా కటాక్షం. నా మాతా పితరుల ఆశిస్సులు, మా గురువుగారి దీవెనలు, నేను అనుష్టించే శ్రీ గాయత్రి ప్రసాదించిన జ్ఞానం, పెద్దల ఆశిస్సులు, నా కుటుంబ సభ్యుల సహకారం, మీ అందరి ఆదరణ ఇత్యాది వన్నీ కూడా నాకు శక్తిని ప్రసాదిస్తున్నాయి. ఈ జీవనది ఇదేవిధంగా ప్రవహించి నిర్వాణమనే మహా సముద్రంలో కలవాలి. ఆ విధంగా కలిసే వరకు కూడా మన ప్రయత్నం కోన సాగుతూనే ఉండాలి. అందుకు ఆ భగవానుడు కూడా అనుగ్రహించాలి.

సర్వం శ్రీ కృష్ణ దివ్యచరణారవిన్దర్పణ మస్తు

నమిలికొండ విశ్వేశ్వర శర్మ

శ్రీ భగవానౌవాచ:

ప్రజహాతి యదా కామాన్ సర్వాన్ పార్థ మనోగతాన్ |

ఆత్మన్యేవాత్మనా తుష్టః స్థితప్రజ్ఞస్తదోచ్యతే ||55||          -102-

శ్రీ భగవానౌవాచ = శ్రీ భగవానుడు ఇట్లు పలుకుచున్నాడు.

పార్థ = ఓ అర్జునా!; యదా = ఎప్పుడు; మనోగతాన్ = మనస్సు నందు గల; సర్వాన్ = సమస్తములైన; కామాన్ = కోరికలను; ప్రజహాతి = సంపూర్ణంగా వదిలివేయు చున్నాడో; ఆత్మన్యేవ = ఆత్మ యందే; ఆత్మనా = ఆత్మచే (ఆత్మను అవలంబించిన మనస్సుచే); తుష్టః = సంతుష్టిని పొందిన వాడై (భవతి = ఉండు చున్నాడో); తదా = అప్పుడు; స్థితప్రజ్ఞః – ఇతి = స్థితప్రజ్ఞుడని (నిశ్చలమైన బుద్ధి గల వాడని); ఉచ్యతే = చెప్పబడు చున్నాడు.

శ్రీ భగవానుడు ఇట్లు చెప్పుచున్నాడు:

ఓ అర్జునా! ఎప్పుడు మనుజుడు తన మనస్సు నందు ఉన్నట్టి కోరికలన్నిటినీ సంపూర్ణంగా వదిలి వేయునో, మరియు అత్మయందే ఆత్మచే (స్థిరమైన మనస్సుతో) నిరంతరం సంతృప్తిని పొందు చుండునో, అప్పుడు అతడిని స్థితప్రజ్ఞుడు అని చెప్పబడును.

భాష్యం:

55.1 ప్రజహాతి ఇతి || ప్రజహాతి ప్రకర్షేణ జహాతి పరిత్యజ్యతి యదా యస్మిన్ కాలే సర్వాన్ సమస్తాన్ కామాన్ ఇచ్ఛాభేదాన్ హే పార్థ, మనోగతాన్, మనసి ప్రవిష్టాన్ హృది ప్రవిష్టాన్ | సర్వకామపరిత్యాగే తుష్టికారణాభావాత్ శరీరధారణనిమిత్తశేషే చ సతి ఉన్మత్తప్రమత్తస్య ఇవ ప్రవృత్తిః ప్రాప్తా, ఇత్యతః ఉచ్చ్యతే – ఆత్మని ఏవ ప్రత్యగాత్మస్వరూపే ఏవ ఆత్మనా స్వేనైవ బాహ్యాలాభనిరపేక్షః తుష్టః పరమార్థదర్శనామృతరసలాభేన అన్యస్మాత్ అలంప్రత్యయవాన్ స్థితప్రజ్ఞః స్థితా ప్రతిష్ఠితా ఆత్మానాత్మవివేకజా ప్రజ్ఞా యస్య సః స్థితప్రజ్ఞః విద్వాన్ తదా ఉచ్యతే | త్యక్తపుత్రవిత్తలోకైషణః సంన్యాసి ఆత్మారామః – ఆత్మక్రీడః – స్థితప్రజ్ఞః ఇత్యర్థః ||

కిజ్ఞ్చ ----

‘ప్రజహాతి ఇతి’ – అనగా సంపూర్ణంగా త్యజించడం. దేనిని? ‘మనోగతాన్, మనసి ప్రవిష్టాన్ హృది ప్రవిష్టాన్’ మనస్సు మరియు హృదయంలో గల ‘సర్వాన్ సమస్తాన్ కామాన్’ అనగా అన్ని విధములైన కామములను లేదా కోరికలను త్యజించుట. (కోరికలన్నిటి యొక్క జన్మ స్థలము మన మనస్సు మరియు మన హృదయం. మనస్సు బాహ్యమైన అశాశ్వతమైన వాటి వైపు చాలా సులువుగా లాగబడుతుంది. చక్కని రంగు, చక్కని రూపం, చక్కని సుగంధం ఈ విధంగా మన పంచ జ్ఞానేంద్రియాలు బాహ్యంగా కనిపిస్తున్న వాటిని మన మనస్సుకు చేరవేస్తుంటాయి. ఈ విధంగా మనస్సు జ్ఞానేంద్రియాల ద్వారా దాన్ని అనుభవిస్తూ ఉంటుంది. మనస్సులో కోరిక ఉంటుంది. ఆ కోరికకు అనుగుణంగా ఉండే వస్తువులను లేదా బాహ్యమైన అన్నింటినీ మన జ్ఞానేంద్రియాలు గ్రహించి అట్టి అనుభూతిని మనస్సుకు చేరవేస్తూ ఉంటాయి. తద్వారా మనస్సు ఆనందాన్ని లేదా దుఃఖాన్ని అనుభవిస్తూ ఉంటుంది. అనగా కోరినది లభించిన నాడు ఆనందం లభించని నాడు దుఃఖము. అందుకే మనస్సులో గల కోరికలు అని శంకర భగవత్పాదులు వివరించారు). ఇట్టి కోరికలను అన్నిటినీ వదులు కోవాలి. అన్ని విధములైన కోరికలను వదులుకోవడం వలన జీవితంలో సంతృప్తి లేదా ఆనందం ఎక్కడ ఉంటుంది? ఎలా ఉంటుంది? కోరికలను త్యజించినా కూడా మరియు శరీరం అలానే ఉండిపోతుంది కదా! మరి దాని సంగతేమిటి? ఈ విధమైన భిన్నమైన పరిస్థితిలో సాధకుడు ఎటూ తేల్చుకోలేని సందిగ్ధ స్థితిలో పిచ్చివాడివలె ప్రవర్తించే అవకాశముంది. ఎందుకంటే కోరికలను పరిత్యజించినా కూడా ‘కోరికల కారణము’ మాత్రము మనస్సులో అలాగే ఉండిపోయే అవకాశముంది. అది సాధకుడిని గజిబిజికి గురిచేసే అవకాశముంది. జీవిత కాలంలో ఆశయమన్నదే లేకుండా జీవితమంతా కూడా ఒక శూన్యం వలే మారిపోవు అవకాశముందని లేదా జీవితమంతా శూన్యమైనదని సాధకుడు భావించే అవకాశముంది. సాధకుడు ఈ విధమైన అభ్యంతరమును తెలియజేయు సూచనలున్నాయి. కాని అది సరికాదు. ఇట్టి సాధకుడు తనలో గల ఆత్మ యందు మాత్రమే స్థిర చిత్తాన్ని కలిగి ఉంటాడు. అట్టి ఆత్మ మినహా ఆయనకు బాహ్యమైన వాటి యందు ఏవిధమైన శ్రద్ధ గని వ్యామోహం గాని కోరిక గాని ఉండదు. ‘బాహ్యాలాభనిరపేక్షః’ అట్టి వారిలో బాహ్యం గా ఉండే ప్రతి ఒక్క దాని వలన వారికి ప్రయోజనం ఏమీ లేదనే భావన చాలా స్పష్టంగా ఉంటుంది. వారు ఆత్మను మాత్రమే అనుష్టిస్తారు. ఆత్మ మినహా వారు వేరొక దానిపై చిత్తమును కలిగి ఉండరు. ఇట్టి స్థిరమైన స్థితి వారికి ఆనందాన్ని ఇస్తుంది, సంతృప్తిని కూడా ఇస్తుంది. కావున వారు కోరికలు వదులుకున్నంత మాత్రాన వారి మనస్సు గజిబిజి అగు అవకాశాలు లేవు. అంతే కాదు ఇట్టి స్థితిలో వారు ఆత్మను అనుష్టిస్తారు. ‘పరమార్థదర్శనామృతరసలాభేన’ పరమార్థ దర్శనామృతము లాభమునే వారు అపేక్షిస్తారు. అంతే గాని బాహ్యమైన వాటిపై వారికి శ్రద్ధ ఉండదు. ‘స్థితా ప్రతిష్ఠితా ఆత్మానాత్మవివేకజా ప్రజ్ఞా యస్య సః స్థితప్రజ్ఞః విద్వాన్ తదా ఉచ్యతే’ – ఆత్మ మరియు అనాత్మ (ఆత్మ అయినది మరియు ఆత్మ కానిది) మధ్య గల భేదమును వారు గుర్తించ గలరు. అనగా సాధకుడు ఇట్టి మహోన్నతమైన సత్యమును గుర్తెరిగిన వాడై, స్థిరమైన చిత్తము జ్ఞానమును కలిగి ఉండి ఆత్మజ్ఞానమును మాత్రమే అనుష్టించు వాడు స్థితప్రజ్ఞుడు అనబడును. అనగా ఇట్టి మహానుభావుడు ‘త్యక్తపుత్రవిత్తలోకైషణః సంన్యాసి ఆత్మారామః – ఆత్మక్రీడః – స్థితప్రజ్ఞః ఇత్యర్థః’ – తన సంతానము గూర్చిన ఆలోచన గాని, ఆస్తి మరియు ఐశ్వర్యాలపైన గాని, సంసారిక మొహాల పట్ల గాని వారికి శ్రద్ధ ఉండదు మరియు ఇట్టి వాటిని త్యజించిన ‘సంన్యాసులై’ ఉంటారు. వీరు ‘ఆత్మారామః – ఆత్మక్రీడః’ ఆత్మనే వారి ఆనందం మరియు ఆత్మనే వారి వినోదం. ఇట్టి వారే స్థితప్రజ్ఞులు అని ఈ శ్లోకము యొక్క అర్థము.

శ్రీ రామానుజ భాష్యం:

ఆత్మని ఏవ ఆత్మనా మనసా ఆత్మైకావలమ్బనేన తుష్టః తేన తోషేణ తద్వ్యతిరిక్తాన్ సర్వాన్ మనోగతాన్ కామాన్ యదా ప్రకర్షేణ జహాతి తదా అయం స్థితప్రజ్ఞ ఇతి ఉచ్యతే | జ్ఞాననిష్ఠాకాష్ఠా ఇయమ్ ||55||

వ్యక్తి తనకు తానుగా సంతృప్తి చెందువాడు అనగా తనలో నివాసం ఏర్పరచుకొని ఉన్న ఆత్మను నమ్మువాడు, తద్వారా సంతృప్తి చెందువాడు, మనస్సులో గల కోరికలన్నిటినీ పరిత్యజించు వాడు కాగలడు. ఇట్టి కోరికలు తాను నమ్ము ఆత్మ కంటే కూడా భిన్నమై ఉంటాయని భావించి, ఇట్టి కోరికలను అన్నిటినీ త్యజించు వాడు. ఇట్టి వారిని స్థిరమైన బుద్ధి గల వారని అందురు. ఇదే మహోన్నతమైన భక్తి మరియు జ్ఞానము. ఇట్టి వారిని స్థితప్రజ్ఞులు అని అంటారు.

అనన్తరం జ్ఞాననిష్ఠస్య తతః అర్వాచీనా అదూరవిప్రకృష్టావస్థా ఉచ్యతే -----

తరువాత జ్ఞాననిష్ఠ కు అతి దగ్గరగా గల ఈ స్థితి గూర్చి భగవానుడు ఈవిధంగా చెప్పుచున్నాడు:

శ్రీ మధ్వాచార్య భాష్యం:

“గమనాదిప్రవృత్తిర్నాత్యభిసన్ధిపూర్వికా మత్తాదిప్రవృత్తివదితి – యా నిశా ఇత్యాదినా దర్శయిష్యన్ లక్షణం ప్రథమత ఆహ – ప్రజాహతి ఇతి | ఏవం పరమానన్దతృప్తః కిమర్థం ప్రవృత్తిం కరోతి ? ఇతి ప్రశ్నాభిప్రాయః | ప్రారభ్దకర్మణేషత్తిరోహితబ్రహ్మణో వాసనాయ ప్రాయో అల్పభిసన్ధిపూర్వికా ప్రవృత్తిః సమ్భవన్తి ఇతి ఆశయవాన్ పరిహరతి | ప్రాయః సర్వాన్ కామాన్ ప్రజహాతి | శుకాదీనామపీషద్దర్శనాత్ | త్వత్పాదభక్తిమిచ్ఛన్తి జ్ఞానినస్తత్వదర్శినః ఇత్యుక్తేస్తామిచ్ఛన్తి | యదా తు ఇన్ద్రాదినామాగ్రహో దృశ్యతే తదాఽభిభూతం తేషాం జ్ఞానమ్ || తచ్చోక్తమ్ – 

‘అధికారికపుంసాం తు బృహత్కర్మత్వకారణాత్ | 

ఉద్భవాభిభవౌ జ్ఞానే తతోఽన్యేభ్యో విలక్షణాః ||’

ఇతి | అత ఏవ వైలక్షణ్యాదనధికారిణామాగ్రహాది చేదస్తి అస్తి న తే జ్ఞానిన, ఇత్యవగన్తవ్యమ్ ||”

కొన్ని సందర్భాలలో సామాన్య మానవుడి వలే మాత్రమే కనిపించు జ్ఞాని యొక్క ప్రవృత్తి ఏవిధంగా ఉంటుందో తెలుసుకోబోయే ముందు వారి గుణగణాలు ఏవిధంగా ఉంటాయో ఈ శ్లోకంలో తెలుపనైనది. ‘ఏవం పరమానన్దతృప్తః కిమర్థం ప్రవృత్తి కరోతి ?’ అనగా ఆ పరమానంద తత్త్వమును ఎరిగి సంతృప్తి చెందిన వారి కర్మలు మరియు వారి ప్రవృత్తి ఎలా ఉంటుంది?  అనేదే ప్రశ్న. శుక మహర్షి వలే ఇతర జ్ఞానులు భగవదనుగ్రహము వలన అన్ని విధములైన కోరికలు త్యజించుదురు. మనస్సులో ఉద్భవించిన చిన్న కోరిక గాని లేదా వాంఛ గాని అది ఉద్భవించిన మరుక్షణం దాన్ని కనిపెట్టి దాన్ని త్యజించి వేస్తారు. ‘త్వత్పాదభక్తిమిచ్ఛన్తి జ్ఞానినస్తత్వదర్శినః ఇత్యుక్తేస్తామిచ్ఛన్తి’ – తత్త్వజ్ఞాన సంపన్నులు, పరమార్థ సత్యాన్ని ఎరిగిన వారు నీ పాద దర్శనాన్ని (భగవంతుడి పద దర్శనాన్ని, సదా అయన పాదాల చెంత ఉండిపోవుటకు అపేక్షించు వారు) ఆకాంక్షిస్తారు. నీ పాదముల చెంత ఉండిపోవుటకు ఇష్టపడు వారు. ‘ఓ భగవానుడా! భక్తులు ఈ విధంగా ప్రార్థిస్తూ నీ వద్దకు చేరుకొను చున్నారు’. ఇన్ద్రాది దేవత లందు ఎలాంటి అవాంఛనీయ మైన కోరికలు గాని ఆలోచనలు గాని ఉత్పన్నం కావు. అందుకే వారి జ్ఞానము మహోన్నతమైనది. కావున ‘అధికారికపుంసాం తు బృహత్కర్మత్వకారణాత్’ వ్యక్తులు వారు ఆచరించే బృహత్కర్మల వలన మరియు వారిలోని మహోన్నతమైన గుణాల వలన వారు గుర్తించ బడతారు. వారు ఇతరులకంటే భిన్నంగా కూడా ఉంటారు. ఇట్టి బృహత్కార్యములు ఆచరించని వారు మరియు వారి గుణ స్వభావము వలన పొందిన గుర్తింపు వలన వారిని జ్ఞానులుగా గుర్తించ బడరు.

నచాత్ర సమాధిం కుర్వతో లక్షణముచ్యతే | ‘యః సర్వత్రానభిస్నేహః’ ఇతి స్నేహనిషేధాత్ | నహి సమాధిం కుర్వతస్తస్య శుభాశుభప్రాప్తిరస్తి | అసమ్ప్రజ్ఞాతసమాధేః | సమ్ప్రజ్ఞాతే త్వవిరోధః | తథాఽపి న తత్రైవేతి నియమః |

‘కామాదయో న జాయన్తే హ్యపి విక్షిప్తచేతసామ్ |

జ్ఞానినాం జ్ఞాననిర్ధూతమలానాం దేవసంశ్రయాత్ ||’

ఇతి స్మృతేః | మనోగతా హి కామాః | అతస్తత్రైవ తద్విరుద్ధజ్ఞానోత్పత్తౌ యుక్తం హానం తేషామితి దర్శయతి – మనోగతానితి || విరోధశ్చోచ్యతే ‘రసోఽప్యస్య పరం దృష్ట్వా నివర్తతే’ ఇతి | నచైతదదృష్ట్యాఽపలపనీయం | పురుషవైశేష్యాత్ | ఆత్మనా పరమాత్మనా | పరమాత్మన్యేవ స్థితః సన్ | ఆత్మాఖ్యే తస్మిన్ స్థితస్య తత్ప్రసాదాదేవ తుష్టిర్భవతి |

‘విషయాన్స్తు పరిత్యజ్య రామే స్థితిమతస్తాతః |

దేవాద్భవతి వై తుష్టిర్నాన్యథా తు కథజ్ఞ్చన ||’

ఇత్యుక్తం హి నారాయాణాష్టాక్షరకల్పే | అతో నాఽత్మా జీవః ||55||

‘సమాధి’ స్థితిలో గల వారి గుణగణాల గూర్చి ఇక్కడ వర్ణించబడలేదు. ఇట్టి వారు సదా సమత్త్వ బుద్ధి గల వారై ఉంటారు. వారు అన్ని విధములైన వాసనలను త్యజించిన వారై ఉంటారు. వారికి శుభాశుభము, లాభనష్టాలతో సంబంధం ఉండదు. ఎందుకనగా సమాధి స్థితి యందు ఇట్టి చైతన్యము ఉండదు. అన్ని విధములుగా చైతన్యము గల స్థితి కంటే కూడా ఇది భిన్నమైనది. అందుకే ఈ స్థితికి ఏ విధమైన నియమాలు ఉండవు. (సంపూర్ణ చేతనామయ స్థితిలోనే నియమాల అవసరం ఉంటుంది. ఎందుకంటే వీరు బాహ్యంగా ఉండే వాటిని గ్రహించ గలరు కాబట్టి. సమాధి స్థితిలో వారు బాహ్యంగా కనబడే దానిని చూసి చలించరు. బాహ్యంగా ఉన్నది వీరు ఉన్న స్థితిని భంగపరిచే ఆస్కారం లేదు). ఇట్టి చేతనావస్థకు భిన్నముగా గా గల స్థితిలో వారిలో కోరికలు ఉత్పన్నం కావు. (ఎందుకంటే సాధన ద్వారా వారు మనస్సులో జనియించే కోరికలను దహించి వేస్తుంటారు కాబట్టి). ‘వీరు సంపూర్ణ జ్ఞాన సంపన్నులు, వీరి మనస్సు మరియు జ్ఞానము సంపూర్ణంగా సంస్కరించ బడుతుంది, దురాలోచనలు సంపూర్ణంగా సంస్కరించ బడతాయి, దహించ బడతాయి, ఇట్టి వారు భగవానుని పూర్తి అధీనంలో ఉంటారు’ అని శృతులు ఘోషించు చున్నాయి. మనస్సులో కోరికలు ఉత్పన్నం అవుతూ ఉంటాయి. కాని వారిలోని జ్ఞానము అట్టి కోరికలను అదుపు చేస్తూ ఉంటుంది, విభేదిస్తూ ఉంటుంది, తద్వారా కోరికలను ధ్వంసం చేస్తూ ఉంటారు. ఈ ప్రక్రియనే ‘మనోగతాన్’ అని సూచించారు. ఈ విధమైన వైరుధ్యము అనగా వాసనలకు లొంగిపోయి ఉండుట మరియు ఆత్మకు లొంగిపోయి ఉండుటను ‘‘రసోఽప్యస్య పరం దృష్ట్వా నివర్తతే’’ అని సూచించారు. అనగా పరమాత్మ తత్త్వమును ఎరిగిన వాడు మరియు పరమాత్మ జ్ఞానమును కలిగి ఉన్నవాడికి కోరికల యొక్క స్వల్పాతిస్వల్పమైన రుచి కూడా మనస్సును చేరదు. ఎందుకంటే వారి మనస్సు, ఆలోచనలు, మెదడు అంతా కూడా శ్రీ భగవానుని తో వ్యాపించబడి ఉంటుంది. ఇతరములగు వాటికి స్థానము అందులో లభించదు (ఇతరములు అన్నీ మనస్సులో గాని, మెదడులో గాని ఉన్నపుడు, భగవానుడు అందులో ఉండడు. భగవానునికి అందులో స్థానము ఉండదు). అందుకే ఆత్మనా అనగా పరమాత్మ సహాయంతో లేదా పరమాత్ముని తోడ్పాటుతో అని గ్రహించాలి. ఆ పరమాత్మ యందే సత్యము దాగి ఉన్నది. అట్టి పరమాత్మ మన ఆత్మ స్వరూపంలో శరీరంలో నిక్షిప్తమై ఉండుట వలన అట్టి ద్వారానే మనం సంతృప్తిని పొందు చున్నాము.

‘విషయాన్స్తు పరిత్యజ్య రామే స్థితిమతస్తాతః |

దేవాద్భవతి వై తుష్టిర్నాన్యథా తు కథజ్ఞ్చన ||’

అనగా అన్ని విధములైన అనుబంధాలను, వాసనలను వదులుకొని లేదా త్యజించి భగవంతుడి యందే నిమగ్నమై ఉన్న స్థితిలో అట్టి దేవతల వలన సంతృప్తిని పొందు చున్నాడు. ఇతరములు ఏవియూ అట్టి సాధకుడిని సంతృప్తిపరచ జాలవు (అనగా సమాధి స్థితిలో గల సాధకుడి మనస్సులో ఏవిధమైన కోరికలు ఉండవు. ఆయన ఆలోచన అంతా కూడా భగవానుడిపై మాత్రమే నిశ్చలంగా కేంద్రీకృతమై ఉంటుంది. సాధకుడు అట్టి స్థితిలోనే సంపూర్ణ ఆనందాన్ని పొందగలడు. మరి ఇతరములైనవి ఏవి కూడా ఆయనను సంతృప్తిపరచ జాలవు అని దీని అర్థము). ఇది నారాయాణాష్టాక్షరకల్పమున ఇవ్వబడినది. కనుక ఆత్మ – జీవుడు ఒకటే కాదు. ఆత్మ వేరు జీవుడు వేరు. (సమస్త కోరికలను వాంఛలను త్యజించి, కనీసం వాటి ఆలోచన కూడా రాని లేదా అట్టి వాసనలకు చెందిన ఆలోచనలకు కించిత్ మాత్రమైన చలించక నిశ్చలమైన మానసిక స్థితిలో ఉండి, సంపూర్ణ సమత్వ దృష్టిని కలిగి ఉండి, భగవానుడు మినహా ఏ ఇతర ఆలోచన మరియు అనుభూతి కూడా ఆశించని వాడే స్థితప్రజ్ఞుడు. ఇట్టి స్థితప్రజ్ఞుడికి భగవానుడు మినహా ఏ ఇతరమైనది కూడా ఆనందాన్ని ఇవ్వలేదు. ఇతరములైన దానిని ఆస్వాదించడానికి విముఖతను ప్రదర్శించు వాడగును.

టీకా (సామాజిక వ్యాఖ్య):

వ్యక్తిని ఏ స్థితిలో స్థితప్రజ్ఞుడిగా గుర్తించ వచ్చును? ‘నాకు ఇది కావాలి, నాకు అది కావాలి, నేనే రాజుగా ఉండాలి, నా కుటుంబమే రాజ్యమేలాలి, నేను సదా అందంగా ఉండాలి, అన్ని విధాలైన రాజ భోగాలను అనుభవించాలి, నా వద్ద ఉన్నంత ఆస్తిపాస్తులు ఎవరి వద్దా ఉండకూడదు....ఇత్యాది’ కోరికలన్నీ కూడా నశించి పోవాలి. కోరికలకు మూలమైనది మనస్సు. ఇట్టి మనస్సు నుండి ఉద్భవించే ప్రతి కోరిక నశించి పోవాలి. ఈ విధంగా పుట్టుకొస్తున్న కోరికలన్నీ కూడా అశాశ్వతమైనవి. నిత్యమూ మరియు శాశ్వతము అయిన ఆత్మను త్యజించి ఇట్టి అశాశ్వతమైన కోరికల వెనుక ఎందుకు పరుగెత్తాలి? అనే ఒక ఆలోచన తప్పక రావచ్చు. ఇట్టి ఆలోచన వచ్చి, తన లోని బుద్ధి ద్వారా కోరికలన్నిటినీ నిగ్రహించి క్రమంగా ఆత్మజ్ఞానమును పొందిన వాడే స్థితప్రజ్ఞుడు. ఆవిధమైన స్థితికి చేరిన నాడు బాహ్యంగా తనకు ఆనందాన్ని ప్రసాదించే ప్రతి వస్తువు పట్ల వ్యామోహము తగ్గుతుంది. అట్టి వస్తువు ఏదైనా కూడా తన మనస్సును చలింప చేయదు. బాహ్యంగా కనబడుతున్న, వినబడుతున్న లేదా ఇతర విధములుగా మన జ్ఞానేంద్రియములు గ్రహిస్తున్న ప్రతి వస్తువు కూడా మనలోని ఆత్మ కంటే కూడా హీనమైనదనే భావన స్థితప్రజ్ఞుడిలో ఉంటుంది. ఇట్టి మార్పు రావడానికి మన మనస్సులో ఘోరమైన అంతర్యుద్ధాలు జరుగుతాయి. ఇట్టి యుద్ధంలో మన భీకరముగా పోరాడి మనము మనస్సును ఆత్మయందు మాత్రమే నిగ్రహించిన ఎడల మనము సమాధి స్థితిని చేరుకొన గలము. బాల్యములో ఉన్నపుడు కోరికలు పలు విధములుగా ఉంటాయి. ‘నాకు ఇది కావాలి, నాకు అది కావాలి, కనబడిన ప్రతి వస్తువుతో ఆటలాడుకోవాలి, పలు విధములైన రుచులు కావాలి ఇత్యాది’ పలు విధములైన కోరికలు ఉంటాయి. బాలుని వయస్సు పెరిగిన కొలది వయస్సు తో సహా పాత కోరికలు నశించి క్రొత్త కోరికలు ఉద్భవిస్తూ ఉంటాయి. బాల్యములోని కోరికలను వదిలి వేస్తారు. వయస్సు తో సహా వాడి ఆలోచన మరియు రుచులు మారుతూ ఉంటాయి. ప్రతి వయస్సులో ఒక నిర్దిష్టమైన కోరిక ఉంటుంది. ఆ వయస్సు దాటగానే వయస్సు తో సహా కోరిక మరియు రుచి కూడా మారుతూ ఉంటాయి. ఒక కోరిక మన మనస్సును కొంత సంతృప్తి పరచి నిష్క్రమిస్తుంది. అంతలో మరియొక కోరిక పుట్టుకొస్తుంది. అనగా కోరికలు సమయానుసారంగా మారుతూ మనను తృప్తి పరుస్తూ ఉంటాయి. కాని ఆ విధంగా అశాశ్వతమైన వాటి ద్వారా పొందిన తృప్తి శాశ్వతంగా ఉండడం లేదు. ఏ వయస్సులో ఉండే కోరికలు ఆ వయస్సు కే వదిలివేస్తాము. ఇక్కడ ఒక సంధి కాలం ఉంటుంది. వయస్సు తో సహా కోరికలు మారినపుడు లేదా ఒక కోరిక తరువాత మరియొక కోరిక పుట్టుకోచ్చుటకు మధ్య గల సంధి కాలం. ఈ సంధి కాలం రెండు కోరికల మధ్య ఒక బంధాన్ని ఏర్పరచి కోరికలు అనే ఒక వలయాన్ని ఏర్పాటు చేస్తాయి. ఈ వలయం నుండి మనం బయటకు రావడం చాలా కష్టం. ఇట్టి సందర్భంలో రెండు కోరికల మధ్య గల సంధి కాలాన్ని తుంచి వేయాలి. ఆ విధంగా తుంచి వేయ గలిగిన నాడు పుట్టబోయే లేదా రాబోయే కోరిక తనకు తానుగా నశించి పోతుంది. ఇక్కడ ఒక ఉదాహరణ ఉటంకించదలచాను: ఈ రోజుల్లో రోజుకో విధమైన క్రొత్త మొబైల్ ఫోన్లు పుట్టుకొస్తున్నాయి. మొబైల్ ఫోన్ యొక్క ప్రధాన ఆశయం మనం ప్రయాణంలో ఉన్నపుడు మనను సంప్రదించ దలచిన వారితో మనం మాట్లాడగలుగుట. ఈ విధంగా కాలానుగుణంగా దాని అవసరం మారుతూ పోయింది. ఎన్నో విధాలైన క్రొత్త ప్రత్యేకతలతో దాదాపుగా ప్రతి వారం ఒక క్రొత్త ఫోన్ పుట్టుకోస్తున్నది. ఈ ఫోన్ పిచ్చి చాలా వారికి ఉంటుంది. ఇట్టి ఫోన్ ల పైన వేల మరియు లక్షలాది రూపాయలు ఖర్చు చేస్తున్నారు. ఇది ఒక వ్యసనంగా మారిపోయింది అని చెప్పవచ్చు. ఈ వ్యసనాన్ని వదిలించు కోవాలి. మన వద్ద ఉన్న ఫోన్ చక్కగా పని చేసినంత కాలం ఇంకొక ఫోన్ కొనాల్సిన అవసరం లేదు. కొనాలి అనే కోరిక మాత్రం పుట్టుకోస్తున్నది. ఈ కోరికకు దృశ్య శ్రవణ మాధ్యమం ద్వారా మన మనస్సును క్రొత్త ఫోన్ ల వైపు లాగడానికి కంపెనీలు ప్రయత్నిస్తూ ఉంటాయి. ఈ దశలో మన బుద్ధిని ప్రయోగించి మనస్సును నిగ్రహించి ఇట్టి ప్రకటను చూడడం మానివేయాలి. మన దృష్టిని శాశ్వతమైన ఆత్మజ్ఞాన సాధన వైపు క్రమంగా మరల్చాలి. ఆధ్యాత్మికతను పెంపొందించు కోవాలి. అంతకంటే ముఖ్యమైన మరియొక పనిని చేయడం ప్రారంభించాలి. ఈ క్రమంలో మన మనస్సు తనకుతానుగా మరియొక ఆలోచన వైపు పరుగెడుతుంది. ఇట్టి ఆలోచన యొక్క మూలం ఆధ్యాత్మికత, ఆత్మజ్ఞాన సాధన అయి ఉండాలి. అప్పుడు ఈ ఫోన్ మార్చే ప్రక్రియ అనేది క్రమంగా వెనకబడి పోతుంది. ఇక దాని గూర్చి ఆలోచించాల్సిన అవసరం కూడా మనకు ఉండదు. ఈ ఉదాహరణ ఒక ఫోన్ ల కు మాత్రమె పరిమితం కాదు. ప్రతి ఒక్క దానికి వర్తిస్తుంది. బంగారం, ఆస్తులు, ధనం, అందమైన వాటి వెనక పరిగెట్టడం ఇత్యాది వాటన్నిటికీ కూడా వర్తిస్తుంది. ఈ విధంగా చేయాలంటే అభ్యాసము చేయాలి. మన మనస్సును పరమాత్మ స్వరూపమైన ఆత్మపై నిగ్రహించాలి. మనలోని బుద్ధి మరియు జ్ఞానము ద్వారా కోరికలను విశ్లేషించి దానిని ఎప్పటికప్పుడు దహించి వేస్తూ ఉండాలి. ప్రారంభ దశలో ఇది చాల కష్టమైనా ప్రక్రియగా అనిపించ వచ్చు కాని అభ్యాసము చేసిన కొలది మనలోని సాధన శక్తి వలన తప్పక ఈ స్థితిని చేరుకొనుట అసంభవమేమి కాదు. ఈ స్థితినే ‘సమాధి’ అని అంటారు. ఈ స్థితిని సాధించిన వాడే ‘స్థితప్రజ్ఞుడు’.

కోరికలన్నిటినీ త్యజిస్తే సరిపోతుందా? ఇది ప్రశ్న. ‘ప్రజహాతి ఇతి || ప్రజహాతి ప్రకర్షేణ జహాతి పరిత్యజ్యతి యదా యస్మిన్ కాలే సర్వాన్ సమస్తాన్ కామాన్ ఇచ్ఛాభేదాన్’ మరియు ‘పరమార్థదర్శనామృతరసలాభేన’ – అనే శంకర భాష్య అంతరార్థాన్ని నేను పైన భాష్యంలో తెలియచేసిన విధంగా, పునః దానిని విశ్లేషించిన ఎడల – శంకర భగవత్పాదుల వారు కోరికలు అన్నిటినీ త్యజించడం వలన పొందిన స్థితిని స్థితప్రజ్ఞ స్థితి అనడానికి వీలు లేదని స్పష్టం చేయు చున్నారు. కోరికలు అన్నీ త్యజించిన స్థితి ఒక జడత్వ స్థితి. ఇట్టి స్థితిలో మనస్సు జడత్వ స్థితిలో ఉంటుంది. మరి చేయాల్సింది ఏమిటి? పరమాత్మ జ్ఞానాన్ని అపేక్షించాలి. నిజమైన ఆధ్యాత్మిక జ్ఞానమును పొందుటకు అపేక్షించాలి. ఇట్టి అపేక్ష లేని స్థితిలో మనస్సు ఒక జడత్వ స్థితిలో ఉంటుంది. ఇట్టి స్థితిలో ఉన్న వాడికి మరియు ఒక పిచ్చివాడికి అసలు తేడానే ఉండదు. ఎందుకు? మానసిక స్థితి సరిగా లేని వాడిని పిచ్చి వారు అని అంటాము. ఇట్టి వారి మనస్సులో ఏవిధమైన కోరికలు ఉండవు. వారి మానసిక స్థితి చాల భిన్నంగా ఉంటుంది. వాసనా రహితమైన స్థితి. ఎప్పుడు ఏమి ఆలోచిస్తారో వారికే తెలియదు. ఎప్పుడు ఏమి చేస్తారో వారికే తెలియదు. వారికంటూ ఏమి కావాలో గ్రహించలేని స్థితి. ఇట్టి స్థితిలో ఉన్న వారిని పిచ్చి వారు అని అంటాము. మనో వికలాంగులు గల చోటికి Mental Asylum వెళ్లి చూస్తె అందరూ ఇలాంటి వారే మనకు కనిపిస్తారు. వారిలో ఏ కోరికా ఉండదు. అసలు కోరికలు అంటే ఏమిటో కూడా వారికి తెలియవు. వీరిని మనము ‘స్థితప్రజ్ఞులు’ అని అనడం మూర్ఖత్వం అవుతుంది. కోరికలన్నిటినీ త్యజించి పరమాత్మ జ్ఞాన సాధన లేని వాడి మానసిక స్థితి కూడా దీనికి సమానమైన స్థితి గానే పరిగణించ వచ్చు. కోరికలు త్యజించినంత మాత్రాన సరిపోదు. పరమాత్మ తత్త్వజ్ఞాన సాధన చేస్తూ ఉండాలి. ప్రాపంచిక కోరికలను అన్నిటినీ వదులుకున్న పిదప అంతకంటే ఉన్నతమైన దానిని ఆశించడం అత్యవసరం, అంతకంటే ఉన్నతమైన, ఉత్తమమైనది మరియు శాశ్వతమైనది – ఆత్మజ్ఞాన సాధన మాత్రమే. ఇట్టి ఆత్మ జ్ఞాన సాధనకు కృషి చేయాలి. అందుకే శంకర భగవత్పాదులు ‘ఆత్మయేవ ఆత్మనా తుష్టః’ అని అన్నారు. మనలో గల ఆత్మను గ్రహించడం ద్వారా మన ఆత్మ తృప్తి చెందుట. అదియే బ్రహ్మజ్ఞానము. ఈ స్థితిలో బాహ్య ప్రపంచానికి చెందిన ఏఒక్క దానిపై సాధకుడికి ఆశ ఉండదు. ఇట్టి వారికి మీరు ఒక వస్తువును ఇచ్చి చూడండి – ‘ఇది నాకెందుకయ్యా? దీనితో నేను ఏమి చేసుకోవాలి? ఇది నాకు పనికిరాదు!’ అని మాత్రమే అంటారు వారు. అట్టి వారికీ ఒక కోటి రూపాయలు ఇచ్చినా నాకు ఇవెందుకు అంటాడు? అట్టి వారికి ప్రధానమంత్రిని, ముఖ్యమంత్రిని, లేదా ఇతర పదవులను ఇస్తానన్నా ‘నా దృష్టిలో ఇవన్నీ పనికిరానివి’ అని అంటాడు. అంతే గాని సాధువులు, సంతులు ఇత్యాది వారందరూ స్థితప్రజ్ఞులు కారు. సాధు రూపంలో ఉండి, అట్టి వేషధారణను ధరించి అధికారముపై ఆశ కోరిక, బాహ్య ప్రాపంచిక విషయాల పట్ల శ్రద్ధ, వాసన గల ప్రతి వాడు స్థితప్రజ్ఞుడి వేషధారులు గాని స్థితప్రజ్ఞులు కారు అని గ్రహించాలి. ఇట్టి మానసికోన్నతి రావాలి. ‘స్థితప్రజ్ఞః తదా ఉచ్యతే’ ఇట్టి కోరికలన్నిటినీ త్యజించి పరమాత్మ తత్త్వజ్ఞాన సాధన చేయువాడే స్థితప్రజ్ఞుడు. వారే బ్రహ్మజ్ఞాన సాధన చేయువారు. ఇట్టి కోరిక మినహా ఇతర కోరికలు ఏమీ వారిలో ఉండవు.

కొంతకాలం క్రితం నేను ఎక్కడో ఒక అద్భుతమైన కథ చదివాను. కొన్ని వందల సంవత్సరాల క్రితం ఒక కాథలిక్ క్రైస్తవ మత గురువు ఉండే వాడట. ఆయనకు ఒక న్యాయమూర్తి మిత్రుడు ఉండేవాడట. ఆయనకు (అనగా ఆ న్యాయమూర్తికి) ఒక ఆలోచన వచ్చింది, తన జీవిత కాలంలో సంపాదించిన ధనము మరియు ఆస్తులను అంతా కూడా తన మిత్రుడైన క్రైస్తవ మత గురువుకు ఇచ్చి వేసి మరణించాలి అని అనుకున్నాడు. ఈ విషయాన్ని తన మిత్రుడి ద్వారా అట్టి క్రైస్తవ మత గురువుకు తెలియచేసాడు. అదే విషయాన్ని ఆయన క్రైస్తవ మత గురువుకు ఉన్నది ఉన్నట్లుగా చెప్పాడు. అప్పుడు ఆ క్రైస్తవ మత గురువు తన వద్దకు వచ్చిన వాడితో ఇలా అన్నాడు: ‘నేను మరణించక ముందు నా ఆస్తిని ఆ క్రైస్తవ సన్యాసికి ఇస్తాను’ అని అన్నాడు కదా? అని వచ్చిన వాడిని ప్రశ్నించాడు. ఆయన ‘అవును ఆయన అలానే అన్నాడు’ అని సమాధానం ఇచ్చాడు. అప్పుడు ఆ మత గురువు ఇచ్చిన సమాధానం ఈ విధంగా ఉంది ‘ఆయన కంటే ముందుగానే నేను మరణించాను, ఆ విషయుం ఆయనకు తెలుసా?’ అని సమాధానం ఇచ్చాడు. ఆ వచ్చిన వాడి తల తిరిగిపోయింది. వాడికి అర్థం కాలేదు. ఆ సమాధానం లోని ఆంతర్యం ఏమిటా అని! కాని సూక్ష్మ దృష్టితో ఆలోచించిన ఎడల దానిలోని అంతరార్థం ఆయనకు మనకు కూడా బోధపడుతుంది. ఆయన మనస్సు తన ప్రకృతి సిద్ధమైన మొదటి స్థితికి వచ్చించి. అనగా ఆయన మనస్సులో ఈ బాహ్యమైన వాటిపట్ల ఉన్న వాంఛలు అన్నీ అంతరించి పోయాయి. కావున ఆ న్యాయమూర్తి ఇవ్వాలనుకున్న ఆస్తిపాస్తులు స్వీకరించే మనస్సు అంతరించి పోవడం వలన తత్సంబంధిత లేదా అట్టి మనస్సుతో ముడిపడి ఉన్న శరీరం కూడా మరణించింది అని ఆయన భావము. మనస్సులో గల కోరికలు అన్నీ అంతరించి పోవాలి. అనగా మనస్సు పూర్తిగా ఖాళీ కావాలి. అట్టి ఖాళీ అయిన మనస్సు భగవంతుని భక్తితో నిండిపోవాలి. అప్పుడు మన ఆలోచనలు అన్నీ కూడా భగవానుని పైన మాత్రమే కేంద్రీకృతమై ఉంటాయి. సంపూర్ణ ప్రకృతి సిద్ధమైన స్థితిలో ఉన్న మన మనస్సు నిండా భగవానుడే ఉంటాడు. మన మనస్సు సంపూర్ణంగా ఖాళీ అయితే తప్ప భగవానుడు మన మనస్సు నిండా ఉండ లేడు. భక్తి ద్వారా పొందిన అస్తులకంటే మిన్న మరియేది లేదు మరియు ఉండబోదు కూడా. భక్తి ద్వారా భగవానుడిని పొందు చున్నాము. ఆయనను మించినది మరియొకటి లేదు మరియు ఉండబోదు కూడాను. అందుకే ఈ శ్లోకంలో ‘ఆత్మన్యేవాత్మనా తుష్టః’ మనలో గల అనంతమైన ఆత్మయందు సంతృప్తిని పొందాలి.  ‘స్థితప్రజ్ఞస్తదోచ్యతే’ అప్పుడే ఆయనను ‘స్థితప్రజ్ఞుడు’ అని అంటారు. మనలోని సంపూర్ణ వాసనా రహితమై ఆత్మ – పరమాత్మ తో సమానమైనది. అట్టి స్థితిలో మన ఆత్మ యందు మనమే సంతృప్తిని పొంద గలము. అట్టి స్థితిలో గల వారే స్థితప్రజ్ఞులు.

వాసనలన్నీ త్యజించి ఆత్మజ్ఞాన సాధన చేయువాడు ‘స్థితప్రజ్ఞుడు’. ‘ఆప్తకామ – ఆత్మకామ – అకామ’ – బృహదారణ్యక ఉపనిషత్. ‘ఆప్తకామ’ – అనగా మనలో గల అన్ని కోరికలు నెరవేరి మనం సంతృప్తి చెందడం (కాని ఇది సాధ్యం కాదు. కోరికలకు అంతం లేదు. ఒకదాని పిదప మరియొకటి నిరంతరం పుట్టుకొస్తూనే ఉంటాయి. కావున కోరికలన్నీ తీరి మనం సంతృప్తి చెందడం అనేది దాదాపుగా అసాధ్యం).  అది ఎలా సాధ్యమౌతుంది? ‘ఆత్మకామ’ – అనగా మనలో గల ఆత్మను గుర్తెరిగిన నాడు. మనలో గల ఆత్మను గుర్తెరిగిన నాడు లేదా గుర్తించిన నాడు మనలో సంపూర్ణ సంతృప్తి ఏర్పడుతుంది. తదనంతరం ‘అకామ’ – అనగా సంపూర్ణ వసనా రహిత స్థితి. ఈ స్థితిలో అసలేవిధమైన కోరికలే ఉండవు. ఇట్టి అకామ స్థితిలో ఆత్మకు మరియు పరమాత్మకు భేదం ఉండదు. కాని ఇట్టి స్థితిలో వసనారహితం అగుటయే గాక భగవానునిపై పూర్తి దృష్టిని సారించి ఉండి, మన మనస్సు ఆలోచనలు అన్నియూ ఆయన యందు నిమగ్నమై ఉండాలి. అట్టి స్థితిలో ఉన్న వాడే స్థితప్రజ్ఞుడు. ఈ స్థితి అసాధ్యమా? కానేకాదు! సాధన ద్వారా తప్పక సాధ్యపడుతుంది. నాదేముంది నేను చాలా చిన్న వాడిని అనే భావన కించిత్ అయినా ఉండరాదు. అట్టి ఆలోచన వచ్చిన నాడు మనము చాలా చిన్న వాళ్ళుగా మరిపోతాము. ‘నేను నాలో ఉన్నా అనంతమైన పరమాత్మ స్వరూపమైన ఆత్మను’ అనే భావన మనను మహోన్నత శిఖరాలకు చేరుస్తుంది. అట్టి స్థితిలో ఈ భౌతిక మరియు అశాశ్వతమైన వాటి అవసరం మనకు ఉందనిపించదు. అందుకే దాని పట్ల మన వ్యామోహం కూడా తగ్గిపోతుంది. ఇట్టి స్థితిని సాధించిన వారు స్థితప్రజ్ఞులు’. ప్రతి ఒక్కరు తలపెట్టిన మరుక్షణం ఈ విధంగా మార లేరు. కాని నిరంతర సాధన వలన తప్పక సాధ్యమౌతుంది.

రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం ముగిసిన పిమ్మట బెర్ట్రాండ్ రుస్సేల్ అను రచయిత మరియు తత్త్వశాస్త్ర వేత్త తన పుస్తకమైన ‘Impact of Science on Society’ Page 120-21 అనే పుస్తకంలో:

‘మానవుని లో గల విజ్ఞానము ద్వారా జీవించడం మరియు అజ్ఞానము ద్వారా మరణించడం అనే ఈ రెండు స్థితులకు మధ్య మనము ఉన్నాము. మనిషిలో గల విజ్ఞానముతో సహా బుద్ధి కూడా పెంపొందాలి, లేని ఎడల అట్టి విజ్ఞానము దుఃఖానికి కారణం కాగలదు’

అని అన్నారు. మనిషిలో గల విజ్ఞానము మరియు బుద్ధి అను రెండు కూడా సమాన స్థాయిలో ఎదగాలి. లేని ఎడల సమతుల్యత లోపించి దుఃఖానికి దారితీస్తుంది. ఉదాహరణకు: మనలో గల శాస్త్ర విజ్ఞానము ద్వారా అణుబాంబు ను తయారు చేసాము. అణుశక్తి తో చాలా విధాలైన ప్రయోజనాలున్నాయి. పరమాణువును విచ్చిన్నం చేయడం ద్వారా ఉత్పన్నమైన అసాధారణమైన శక్తి పలు విధాలుగా ఉపయోగ పడుతుంది. నాశనానికి బాంబు లాగా ఉపయోగించు కోవచ్చు, లేదా విద్యుత్తు ఉత్పత్తి చేసి పారిశ్రామిక ఉత్పాదనను కూడా పెంపొందించు కోవచ్చును. ఇట్టి అణుశక్తి వైద్య రంగంలో కూడా చాలా విధాలుగా ఉపయోగ పడుతుంది. విజ్ఞానముతో సహా బుద్ధి పెంపొందని ఎడల పాకిస్తాన్ వారి లాగా మారిపోయి సమస్త జీవ రాశి వినాశానికి కూడా ఇట్టి విజ్ఞానము కారణము కాగలదు. అసలు అంతటి చిన్న పరమాణువులో ఇంత బ్రహ్మాండమైన శక్తి ఉందనే విషయం మానవుడికి తెలియదు. విజ్ఞానాన్ని అభివృద్ధి చేసి సాధించ గలిగాడు. కాని బుద్ధిని మరియు విచక్షణను ఉపయోగించుట ద్వారా అట్టి బ్రహ్మాండమైన శక్తిని మానవ మరియు లోక కళ్యాణానికి వినియోగించ గలుగుతున్నాడు. అదే విధంగా వాసనా రహితంగా అత్మానుష్టానము చేసిన వారికి అది ఒక గొప్ప సాధన అవుతుంది. అట్టి సాధన ఆనందాన్ని ఇస్తుంది. ఇట్టి పరమానందమయ స్థితిలో ఉన్న వాడే ‘స్థితప్రజ్ఞుడు’. మనలో గల జ్ఞానాన్ని బుద్ధి విచక్షణ ద్వారా ఆత్మజ్ఞాన సాధనకు వినియోగించిన నాడు అట్టి విజ్ఞానము లేదా జ్ఞానము సఫలమౌతుంది. లేని ఎడల జ్ఞానము ద్వారా మనలోని కోరికలు మాత్రమే తీర్చుకొనుటకు పలు విధాలైన పథకాలను రచిస్తూ సాధ్యాసాధ్యముల మధ్య దుఃఖాన్ని మాత్రమే పొంద గలము. జ్ఞానము, బుద్ధి యుక్తి ద్వారా వాసనలను త్యజిస్తూ అత్మయందే సాధన చేయువారు దాని వలననే సంతృప్తిని మరియు ఆనందాన్ని పొందగలరు. ఇట్టి ఆనందము శాశ్వతమైనది. అందుకే ‘ఆత్మన్యేవాత్మనా తుష్టః స్థితప్రజ్ఞస్తదోచ్యతే’ తనయందు గల ఆత్మలో సంతృప్తి చెందువాడు స్థితప్రజ్ఞుడు. ఇట్టి వారు స్థిరమైన ప్రజ్ఞానమును కలిగి ఉంటారు. వారి కర్మలందు ‘యోగత్వం సముచ్యతే’ సమద్రుష్టిని కలిగి ఉంటారు. తనలో గల అనంతమైన ఆత్మను మాత్రమే వీరు అనుష్టిస్తారు. ఇక్కడ శంకర భగవత్పాదుల వారి వివేక చూడామణి నుండి ఒక శ్లోకము చక్కని వివరణను ఇచ్చు చున్నది:

నిర్ధనోఽపి సదా తుష్టోఽప్యాసహాయో మహాబలః |

నిత్యతృప్తోఽప్యభుజ్ఞ్జానోఽప్యసమః సమదర్శనః ||

నిర్ధనుడు అయినను, శక్తి లేనివాడు అయినను సదా ఆనందంగా ను సంతోషం గాను ఉండువాడు, అసహాయ స్థితిలో ఉన్నా ధైర్యం గల వాడు, వస్తు వ్యామోహము ఇత్యాదివి లేక సదా తృప్తితో జీవించు వాడు – ఇట్టి వారు స్త్రీ అయిననూ పురుషుడు అయినను వీరు సాటిలేని వారు, ఇతరులతో వీరిని పోల్చలేము. ఇతరములైన వారందరి కంటే కూడా మహోన్నతులు. అనగా జీవిత కాలమున అన్ని విధములైన స్థితులందు సమత్వమును కలిగి ఉండి సదా ఆనందంగా ఉండు వారు. వీరే యోగులు. నిరంతర భగవధ్యానంలో ఆత్మజ్ఞాన సాధన చేయు వారు స్థితప్రజ్ఞులు. ‘అసామ సమదర్శనః’ అనగా వీరు అసమానులు, అయినను వీరు అందరి పట్ల మరియు అన్నిటి పట్ల సమద్రుష్టిని కలిగి ఉంటారు. ‘శివుడు తనలోని అసమాన మరియు అనంతమైన ఆత్మను చూసి సంతోషంతో నాట్యం చేయుచున్నాడు’ అని రామకృష్ణ పరమహంస అని యున్నారు. అనగా ఆయన తనలోని ఆత్మను గ్రహించి ఆనందంతో నాట్యం చేసారు. ఇట్టి ఆనందం నిజముగా అసమానమైనది. మరేఇతర వస్తువును దీనితో పోల్చ లేము. ఇట్టి స్థితిని గ్రహించిన మరియు సాధించిన ప్రతి ఒక్కరికి బాహ్య ప్రపంచానికి చెందినవన్నీ వ్యర్థము అనిపిస్తాయి. అదే ఆత్మ యొక్క నిజమైన తత్త్వము. ఇట్టి ఆనందమయ స్థితిలో బాహ్య ప్రపంచమునకు చెందిన వాటి పట్ల మనకు శ్రద్ధ లేకున్నను మనము అన్నిటినీ కలిగి ఉంటాము. కాని మనము వాటికి బానిసలం కాము. అవి మన బానిసలుగా ఉండిపోతాయి. మన మనస్సులో గల నిగ్రహము ఇట్టివాటినన్నిటినీ నియంత్రిస్తూ ఉంటుంది. ఇట్టి వారు ధర్మ బద్ధముగా కర్మలను ఆచరిస్తారు. తాము పొందిన వాటిపట్ల వారికి శ్రద్ధ ఉండదు. అట్టి వాటిని సమకూర్చుకోవటానికి సాధ్యమైనన్ని దిక్కుమాలిన పనులు చేయాల్సిన అవసరం ఉండదు. అవసరం అనిపించదు కూడాను. ఎందుకంటే ఆ విధమైన సంపత్తి పట్ల వారికి శ్రద్ధ ఉండదు కాబట్టి. ఏ ఒక్కరితో కూడా విరోధం ఉండదు. ఎందుకంటే విరోధానికి ప్రధాన కారణం ధనం మరియు ఆస్తులు, అధికార వ్యామోహం ఇత్యాదివి. వీటి పట్ల శ్రద్ధ లేనివాడు ఇతరులను మోసగించాల్సిన అవసరం కూడా ఉండదు. శంకర భగవత్పాదులు చెప్పిన విధంగా తామున్న స్థితిలో ఆనందంగా ఉంటారు. ఈ విధమైన బాహ్య ప్రపంచానికి చెందిన వాటికి మించినది తమవద్ద ఉందన్న ఆనందం ఉంటుంది. ఈ విధంగా ప్రతి ఒక్కరు తమ మనస్సుకు శిక్షణ ఇవాల్సి ఉంటుంది. మనస్సును సంస్కరించాల్సి ఉంటుంది. ఇట్టి స్థితికి చేరిన వారే ‘స్థితప్రజ్ఞులు’.

||సర్వం శ్రీ కృష్ణ దివ్య చరణారవిందార్పణమస్తు ||

నమిలికొండ విశ్వేశ్వర శర్మ 

శ్లో:

దుఃఖేష్వనుద్విగ్నమనాః సుఖేషు విగతస్ప్రుహః |

వీతరాగభయక్రోధః స్థితదీర్మునిరుచ్యతే ||56||                          -103-

दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः |

वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ||५६||

దుఃఖేషు = దుఃఖము లందు; అనుద్విగ్నమనాః = ఆందోళన, ఉద్వేగము మరియు వ్యాకులత చెందని మనస్సు గల వారు; సుఖేషు = సుఖము లందు; విగతస్ప్రుహః = ఆసక్తి లేని వాడును; వీతరాగభయక్రోధః = అనురాగము, భయము మరియు క్రోధము తొలగిన వాడును; మునిః = మనన శీలుడు; స్థితధీః = స్థితప్రజ్ఞుడని; ఉచ్యతే = చెప్పబడు చున్నాడు.

దుఃఖము లందు కలతచెందని వాడు, ఉద్వేగము వ్యాకులత చెందని వాడు, సుఖము లందు నిస్పృహ గల వాడు (ఆసక్తి లేని వాడు) అనురాగము, భయము, కోపము తొలగిన వాడు ముని – స్థితప్రజ్ఞుడు అని చెప్పబడుదురు.

భాష్యం:

56.1 దుఃఖేషు ఇతి || దుఃఖేషు ఆధ్యాత్మికాదిషు (ప్రాప్తేషు) అనుద్విగ్నం న ప్రక్షుభితం దుఃఖప్రాప్తౌ మనః యస్య సోఽయం అనుద్విగ్నమనాః | తథా సుఖేషు ప్రాప్తేషు విగతా స్పృహా తృష్ణా యస్య, న అగ్నిః, ఇవ ఇన్ధనాధ్యాధానే, సుఖాని అనువివర్ధతే స విగతస్ప్రుహః | వీతరాగభయక్రోధః రాగశ్చ భయం చ క్రోధశ్చ వీతాః విగతాః యస్మాత్ సః వీతరాగభయక్రోధః స్థితధీః స్థితప్రజ్ఞః మునిః సంన్యాసీ తదా ఉచ్యతే ||

కిజ్ఞ్చ....

ఆధ్యాత్మికాది సుఖదుఃఖముల వలన చలించని వారు; అనగా వారి మనస్సు అధ్యాత్మికాది దుఃఖములు మరియు సుఖములు సంభవించినచో చలించదు (అధ్యాత్మికాది దుఃఖములు మరియు సుఖములు: 1 ఆధ్యాత్మిక, 2 ఆదిభౌతిక మరియు 3 ఆది దైవిక మనే మూడు విధాలైన దుఃఖాలు మరియు సుఖాలు. ఆధ్యాత్మిక – అనగా శరీరము నుండి ఉద్భవించినది, లేదా శరీరము ద్వారా ఉద్భవించినది. ఉదాహరణకు – జ్వరము, తల నొప్పి ఇత్యాదివి బాధలు లేదా దుఃఖమును కలిగించునవి. శరీరానికి సుఖాన్నిచ్చేవి, ఆనందాన్ని ఇచ్చేవి ఆధ్యాత్మిక సుఖాలు. మనము చాలా వరకు ఇట్టి వాటికి అధికముగా ప్రేరేపింప బడతాము. ప్రతివాడు శరీరానికి కష్టం రాకూడదు అని అనుకుంటాడు. దాని కష్టం వస్తే సహించ లేడు. తన శరీరం సదా సుఖపడుతూనే ఉండాలి అని ఆశించు వాడు అగును. శరీరానికి కష్టం కలిగిన నాడు దుఃఖిస్తాడు, దానికి సుఖం కలిగిన నాడు ఆనందిస్తాడు. కష్టం ఎప్పుడూ రావద్దని కోరుకుంటాడు, సుఖం శాశ్వతంగా ఉండాలని ఆశిస్తాడు. కాని శ్రీ కృష్ణ భగవానుని ప్రకారం ఇట్టి ద్వన్ద్వాలు ఒకదాని పిమ్మట మరియొకటి రావడం చాలా సహజం. ఈ రెండు స్థితులందు సమదృష్టి కలవాడు మరియు ఈ రెండు విధములైన స్థితులందు చలించని వాడు స్థితప్రజ్ఞుడు. ఇక రెండవ స్థితి - ఆది భౌతిక – భౌతికమైన వాటి ద్వారా కలిగిన దుఃఖము లేదా బాధ. ఉదాహరణకు – పులి, పాము, ఇతర క్రూర మృగాలు, క్రూరమైన మనుషులు ఇత్యాదివి మనకు దుఃఖాన్ని మరియు కష్టాన్ని కలుగ చేస్తాయి. మనకు ఇష్టమైన అందమైన జీవి, అందమైన మనిషి, నచ్చిన వాడు, నచ్చిన వస్తువు, నచ్చిన వాసన ఇత్యాదివి మనకు ఆనందాన్ని ఇస్తాయి. మన మనస్సు సదా తనకు ఆనందాన్ని ఇచ్చే వాటిని మాత్రమే ఆశిస్తుంది. శరీరము ద్వారా అది అనుభూతులను అనుభవిస్తూ ఉంటుంది. అయితే ఈ రెండు స్థితులు కూడా అశాశ్వతమైనవి. ఈ రెండు విధములైన స్థితులందు కూడా సమదృష్టి గల వాడే స్థితప్రజ్ఞుడు. అనగా తనకు నచ్చిన మరియు నచ్చని అనునది వారికి ఏదీ ఉండదు. అసలు ఈ విధమైన ప్రాపంచిక విషయాలు ఆయనను కదిలించ జాలవు. అట్టి వాడే స్థితప్రజ్ఞుడు. మూడవది - ఆది దైవిక – భగవానుని చర్యల వలన లేదా మన భాగ్యము అదృష్ట దురదృష్టముల వలన కలిగిన సుఖాలు, దుఃఖాలు లేదా బాధలు. ఉదాహరణకు – తుఫాను, భారీగా ఎడతెరిపి లేని వర్షాలు, విపరీతమైన చలి, విపరీతమైన ఎండ మరియు ఇతర ప్రకృతి వైపరిత్యాలు, దురదృష్టము వలన జీవిత కాలమున మనం ఎదుర్కోను సమస్యల వలన కలుగు దుఃఖము ఇత్యాదివి మనకు దుఃఖాన్ని ఇస్తాయి. ప్రకృతి సదా భగవానుని నియంత్రణలో ఉంటుంది. ప్రకృతి లో జరిగేవి మన చేతిలో ఉండవు. అందుకే ప్రకృతిని అనవసరంగా భిన్నం చేయరాదు. అనగా ప్రకృతి విరుద్ధమైన పనులు చేయరాదు. ఒకవేళ చేసిన ఎడల దాని పర్యవసానాన్ని భరించ వలసి ఉంటుంది. అంతే కాదు ప్రకృతి సిద్ధమైన వాటిని భరించ గలిగిన నాడు ఆరోగ్యంగా కూడా ఉంటారు. ఎండ పెరిగినా కష్టమే, చలి పెరిగినా కష్టమే, అధిక వర్షం కురిసినా కష్టమే. అంటే అంతా మనకు సంతృప్తినిచ్చే విధంగా జరిగి పోతుండాలి. అలా జరిగితే ఆనందం లేని ఎడల దుఃఖము.  చక్కని వర్షము, చల్లని వాతావరణము, చక్కగా పొడచిన ఇంద్ర ధనుస్సు, జీవిత కాలంలో మనం అనుభవించే విజయాలు ఇత్యాదివి మనకు సదా ఆనందాన్ని ప్రసాదిస్తాయి. ఈ ఆనందం సదా ఉండిపోవాలని ప్రతివారు కోరుకుంటారు. ప్రకృతి సిద్ధమైన ఇట్టి ద్వంద్వాలను సంపూర్ణ సమత్వ దృష్టితో చూస్తాడు స్థితప్రజ్ఞుడు. ఈ విధంగా అన్ని విధాలైన ద్వంద్వ పరిస్థితులందు సమదృష్టి ని కలిగి ఉన్న వాడే స్థితప్రజ్ఞుడు). శారీరిక కష్టాలు మరియు శారీరిక సుఖాలు కలిగినపుడు వారి మనస్సు చలించదు. సుఖాలు కలిగి నపుడు ఆనందపడి పోడు, పొంగిపోడు కూడాను. ‘న అగ్నిః, ఇవ ఇన్ధనాధ్యాధానే, సుఖాని అనువివర్ధతే స విగతస్ప్రుహః’ అగ్నిపై ఆజ్యము పోసినపుడు అగ్ని ఎగిసి పడుతుంది కానీ స్థితప్రజ్ఞుడు మాత్రము సుఖము దుఃఖము కలిగిన నాడు ఏనాడు చలించడు. ‘రాగశ్చ భయం చ క్రోధశ్చ వీతాః విగతాః’ - భౌతికమైన వాటిని, వస్తు వ్యామోహాన్ని త్యజించిన వాడు, వారిలో భయం అనేదే ఉండదు. వస్తు వ్యామోహం నశించిన వాడికి క్రోధం అనేదే ఉండదు. ఎందుకంటే తను కోరుకున్నది దొరకని నాడు కోపము అసహనము పెరుగుతుంది. కాని కోరికలు అనేవే లేనపుడు తనకు లభించిన వస్తువును చూసి గాని లేదా తానూ పోగొట్టుకున్న వస్తువును చూసి గాని చలించరు. అట్టి వారు ‘స్థితధీః స్థితప్రజ్ఞః మునిః సంన్యాసీ తదా ఉచ్యతే’ – ముని స్వభావము గల వారు, అన్నిటినీ త్యజించిన వారు, జ్ఞానము ద్వారా కర్మలను దగ్ధం చేసిన వారు, స్థిరమైన ప్రజ్ఞ గల వారు అగుదురు. వీరినే స్థితప్రజ్ఞుడు అని అంటారు.

అంతే కాదు......

శ్రీ రామానుజ భాష్యం:

ప్రియవిశ్లేషాది దుఃఖనిమిత్తేషు ఉపస్థితేషు అనుద్విగ్నమనాః న దుఃఖీ భవతి, సుఖేషు విగతస్ప్రుహః ప్రియేషు సన్నిహితేషు అపి నిఃస్ప్రుహః వీతరాగభయక్రోధః అనాగతేషు స్పృహా రాగస్తద్రహితః ; ప్రియవిశ్లేషాప్రియాగమనహేతుదర్శననిమిత్తం దుఃఖం భయమ్, తద్రహితః; ప్రియవిశ్లేషాప్రియాగమనహేతుభూతచేతనానన్తరగతో దుఃఖహేతుః స్వమనోవికారః క్రోధః, తద్రహితః, ఏవంభూతో మునిః ఆత్మమననశీలః స్థితధీః ఇతి ఉచ్యతే ||౫౬||

‘ప్రియవిశ్లేషాది దుఃఖనిమిత్తేషు’ అనగా ప్రియమైన వారు దూరమగుట వలన ఏర్పడిన దుఃఖము వలన చలించని వాడు మరియు శోకించని వాడు; ‘ప్రియేషు సన్నిహితేషు అపి నిఃస్ప్రుహః’ తనకు కావలసిన మరియు ఇష్టమైనవి అన్నీ కూడా తన చుట్టూ ఉన్నా వాటిని అనుభవించుటకు శ్రద్ధ చూపని వాడు; ‘వీతరాగభయక్రోధః అనాగతేషు స్పృహా రాగస్తద్రహితః’ – రాగము భయము మరియు కోపము లేని వాడు; రాగము లేదా కోరిక – తన వద్ద లేని వస్తువును, తను ఇంతవరకు పొందని దానిని సమకూర్చుకోనుట యందు శ్రద్ధ లేని వాడు; ‘ప్రియవిశ్లేషాప్రియాగమనహేతుదర్శననిమిత్తం దుఃఖం భయమ్, తద్రహితః’ – తనకు ప్రియమైన వారినుండి దూరం చేసే పరిస్థితులను చూసి భయం, దేనినైతే చూడకూడదని అనుకుంటాడో అట్టి వాటిని చూడడం వలన, ఎవరినైతే కలవకూడదని అనుకుంటాడో వారు కనబడినచో కలిగే భయం – మొదలగునవి లేని వాడు; ఏదేని ఒకటి, ఒక సున్నితమైన ఆలోచన లేదా జీవి తనను తన సన్నిహితుల మరియు ప్రియమైన వారిని నుండి గాని దూరం చేసినా! లేదా, ప్రియమైన వాటి నుండి గాని దూరం చేయుచున్నదనే భావన మనస్సులో వచ్చిన నాడు, మనస్సు అలజడికి గురి అవుతుంది. అట్టి సున్నితమైన వస్తువు, జీవి, ఆలోచన ఇత్యాది వాటి పట్ల మనకు కోపము అధికమౌతుంది, కాని యోగి అయిన స్థితప్రజ్ఞుడి కి ఈ భావన ఉండదు. ఎందుకంటే వారికి ఏ ఒక్క దానిపైన వ్యామోహం ఉండదు. ఏదేని ఒక ఆలోచన మనకు కావలసిన వారితో మనకు విభేదాలను కలిగిస్తున్న తరుణంలో కూడా మన మనస్సు చాలా అలజడికి లోనై అది కోపంగా మారుతుంది. స్థితప్రజ్ఞుడి లో ఈ విధమైన భావన ఉండదు. ఎందుకంటే వారి మనస్సు వారి నియంత్రణ లో ఉంటుంది. వారు రాగ ద్వేషాలకు అతీతులై ఉంటారు. ఈ విధమైన ఒక ముని, ఆత్మను అనుష్టించు వాడు, స్థిర చిత్తమును మరియు ప్రజ్ఞను కలిగి ఉంటాడు.

(శ్రీ రామానుజ భాష్యం ప్రధానంగా వ్యక్తి పట్ల గాని వస్తువు పట్ల గాని మనకు గల వ్యామోహం మనను పలు విధములైన మానసిక అలజడులకు గురిచేస్తుందని స్పష్టీకరించారు. వస్తు వ్యామోహము, వ్యక్తి వ్యామోహము ఇత్యాది వాటి వలన సిద్ధ్యసిద్ధ్యః – అది లభిస్తుంది లేదా లభించడం లేదు, అది నా వద్ద నుండి వెళ్ళిపోతుంది ఇత్యాది ఆలోచనలు మనను మానసికంగా పలు విధాలైన ఒత్తిడులకు గురిచేసి వాటి తద్వారా మనం సహనాన్ని కోల్పోయి అది కోపానికి దారి తీస్తుంది. దీని గూర్చి భగవానుడు రాబోవు శ్లోకాలందు చక్కగా వివరించి ఉన్నాడు. స్థితప్రజ్ఞుడి వలే మారుటకు గాను ముందుగా వస్తు వ్యామోహము, వ్యక్తి వ్యామోహం పోవాలి. అప్పుడే మన మనస్సు ప్రశాంతంగా ఉండి భగవానుని అనుష్టించ గలము. పరమాత్మ స్వరూపమైన ఆత్మను అనుష్టించ గలము)

తతః అర్వాచీనదశా ప్రోచ్యతే....

తరువాత రాబోయే దశ గూర్చి క్రింద వివరించ బడినది.

శ్రీ మధ్వాచార్య భాష్యం:

తదేవ స్పష్టయతి ఉత్తరైస్త్రిభిః శ్లోకైః | ఏతాన్యేవ జ్ఞానోపాయాని తచ్చోక్తమ్ –

‘తద్వై జిజ్ఞాసుభిః సాధ్యం జ్ఞానినాం యత్తు లక్షణమ్ |’ ఇతి |

శోభనాధ్యాసో రాగః |

‘రసో రాగస్తథా రక్తిః శోభనాధ్యాస ఉచ్యతే |’....ఇత్యాభిదానమ్ (ఇత్యభిదానే)

రాబోవు 3 శ్లోకాలలో దీని వివరణ చాలా స్పష్టంగా ఇవ్వబడినది. ఇట్టి సూచనలు జ్ఞానులకు కూడా వర్తిస్తాయి. సాధకులకు సూచించ బడినది జ్ఞానులుగా ప్రసిద్ధి చెందినా వారికి కూడా సూచించ బడినది. ‘రసో రాగస్తథా రక్తిః శోభనాధ్యాస ఉచ్యతే’ రస – రాగ – రక్తి అనునవి చాలా ప్రధాన పాత్ర పోషించు చున్నాయి. ఏదేని ఒక దానిపట్ల ఉన్న వ్యామోహం లేదా దాన్ని పొందడం వలన ఆనందం లభిస్తుంది అని అనుకుంటే ఈ మూడు విధాలైన వాటి ప్రమేయం తప్పక ఉంటుంది. ‘రస’ – ఏదేని ఒక వస్తువు లేదా వ్యక్తి ఇత్యాది వాటి పట్ల ఉన్న ఇష్టా అయిష్టాలు; ‘రాగ’ – కోరిక మరియు అనుబంధము; మరియు ‘రక్తి’ – మైమరిపించే అందము మరియు ఆనందము; ఈ మూడు కూడాను అందమైన అనుభూతులు, అశాశ్వతాలు. పరిగణనలోకి తీసుకోవాల్సినవి కావు. (ఇవన్నీ కూడా విషయ, వస్తు మరియు వ్యక్తి వ్యామోహముతో ముడిపడి ఉంటాయి. కావున అశాశ్వతములు. ఈ మూడు విధములైన గుణాలు మానవుడి జీవితాన్ని తప్పక ప్రభావితం చేస్తాయి. అంతే కాదు ఒకదాని నుండి మరియొకటి పుడుతుంది. ప్రప్రథమంగా మనిషిలో ‘రస’ గుణము పుడుతుంది. వ్యక్తి పట్ల గాని వస్తువు పట్ల గాని ఇష్టం అయిష్టం పెరుగుతుంది. ఈ గుణము ‘రాగ’ ము గా మారిపోతుంది. ఇష్టాఽష్టాలు మొదలైన మరుక్షణం అది పొంద వలయునని గాని లేదా దానికి దూరంగా ఉండాలనే భావన మొదలౌతుంది. ఇదే రాగము. ఈ దశ ‘రక్తి’ గా మారుతుంది. వ్యక్తి లేదా వస్తువు పట్ల అంకిత భావం పెరుగుతుంది, దాన్ని పొందిన ఆనందం లభిస్తుంది, దాని పట్ల ఆప్యాయత పెరుగుతుంది, దాని వ్యామోహం లో పడి తను ఏ స్థితిలో ఉన్నాడో మానవుడు గ్రహించ లేడు. తన సహజ స్థితిని కోల్పోతాడు. తనపైన తనకు నియంత్రణ లోపిస్తుంది. ఇట్టి స్థితి దాదాపుగా పశు సమానమైన స్థితి. మనం ఒక్క క్షణం ఆలోచిస్తే ఈ స్థితిలో మనిషి చాల రకాలైన దుష్కర్మలను, దుర్మార్గాలను తనకు తెలియకుండానే ఆచరిస్తాడు. ఆచరించిన పిమ్మట కూడా వాడికి దాని పరిణామము గూర్చి తెలియవచ్చు లేదా తెలియక పోవచ్చు. పరిణామము నకు చెందిన అవగాహన గల వాడు తనను తానూ మార్చుకోను ప్రయత్నం చేసే అవకాశం ఉంది, కాని దాని అవగాహన అసలేమాత్రం లేనివాడు మాత్రం అధఃపాతాళానికి నెట్టి వేయబడతాడు)

టీకా (సామాజిక వ్యాఖ్య):

స్థితప్రజ్ఞుడు ఒక ముని. ‘ముని’ అనగా ఎవరు? ‘మననశీలో మునిః’ – శ్రద్ధ గల వాడు, ఆలోచనలతో నిండిన వాడు ఒక ముని. ఆలోచనలను మనము ‘విశ్లేషణాత్మక శక్తి’ గా పరిగణించాలి. అనగా స్థితప్రజ్ఞుడు కర్మలను తన ఆలోచన మరియు విశ్లేషణాత్మక శక్తి ద్వారా నిర్వహిస్తాడు. అందుకే ‘స్థితధీః’ - ‘స్థిత’ అనగా స్థిరమైన ధీః అనగా బుద్ధి. స్థిరమైన బుద్ధి గల వాడు. ఇట్టి వారే మునులు. బయట నుండి శాంతంగా కనిపిస్తున్న వారిని మనము ప్రధానంగా ‘ముని’ అని అంటాము. కాని ఇది బాహ్యంగా కనబడేది మాత్రమే. కాని అది మనకు ప్రమాణం కాదు. బాహ్యంగా ఒక వ్యక్తి చాలా ప్రశాంతంగా కనిపించినా వాడి మనస్సు చాలా విధాలైన ఆందోళనలను ఎదుర్కొంటూ ఉంటుంది. అనగా వాడి మనసులో భయంకరమైన తుఫానులు ఉంటాయి. వాడు బయట చూడడానికి ఎంత ప్రశాంతంగా ఒక ముని వలే కనిపించినా కూడా ‘ముని’ లో ఉండవలసిన గుణాలు ఉన్న వాడు కాదు. అందుకే వాడిని ‘ముని’ అని అనకూడదు. మనిషి తన ఆలోచన వలన ‘ముని’ గా గుర్తింప బడాలి. వాడి మనస్సు ఒక ప్రశాంతమైన మరియు సంపూర్ణ విశ్లేషణాత్మక స్థితిలో ఉంటుంది. అట్టి ప్రశాంతత వారి ముఖములో మనకు కనిపిస్తూ ఉంటుంది. వారి మనస్సులో ఉండే ఆలోచనలు మరియు ప్రశాంతత వారి ముఖములో కనిపిస్తూ ఉంటుంది. ‘మనస్సులో ఉండేది ముఖంలో కనిపిస్తూ ఉంటుంది’ – Face is the index of mind అని అన్నారు. ముని యొక్క ముఖాన్ని బట్టి వారి మనస్సు ఎంత ప్రశాంతమైన స్థితిలో ఉందో కనిపెట్టవచ్చు. అదే విధంగా భయంకరమైన మానసిక ఆందోళనలు ఎదుర్కునే వారి ముఖాన్ని బట్టి కూడా వారి మనస్సును చెప్పవచ్చు. కాని ఇట్టి వారు మునులు కారు. స్థిరమైన బుద్దితో, ఏకాగ్రత కలిగి ఉండి ప్రశాంతమైన స్థితిలో ఉన్న వారు మాత్రమే మునులు. ఇట్టి మునులు తమ మనస్సును నిగ్రహించుకోగల శక్తిని కలిగి ఉంటారు. వారిలో సంపూర్ణ విచక్షణా జ్ఞానం ఉంటుంది. వారు ఆలోచించ కుండా ఏ ఒక్క పని కూడా చేయరు. వారు ఆచరించే కర్మ యొక్క ఫలం ఏవిధంగా ఉండబోతోందో గ్రహించి మాత్రమే కర్మలను ఆచరిస్తారు. ఈ విధంగా ప్రతి ఒక్కరు ‘ముని’ గా మారిన నాడు వ్యక్తిగత ప్రగతితో సహా దేశ ప్రగతి కూడా ఉంటుంది. ప్రజలను మోసగించే రాజకీయాలు, రాజకీయ పార్టీలు మరియు తత్సంబంధిత వ్యక్తులు, లేదా ఏదేని ఒక మోసపూరితమైన చర్య వలన నష్టం జరగకుండా ప్రజలు ప్రతిరక్షక శక్తిని (Immunity) పొందుతారు. వ్యవస్థలు సక్రమంగా పనిచేస్తూ ఉంటాయి. మోసాలు ఉండవు. భ్రష్టాచారము ఉండదు. దౌర్జన్యాలు అసలు ఉండవు. సృష్టిలో గల సమస్త జీవరాశి మరియు పరమాత్మ స్వరూపమైన ప్రకృతి అంతా కూడా ఒక ప్రశాంత మయమైన స్థితిలో ఉంటుంది. ఇట్టి స్థితికి చేరాలంటే ప్రతి ఒక్కరు మునిగా మారాలి. మరియు ఇది సాధ్యమా? అనే ప్రశ్న మన మనస్సులందు మొలకెత్తవచ్చు. తప్పక సాధ్యమౌతుంది అని శ్రీ కృష్ణ భగవానుడు చెప్పుచున్నాడు.

ఈ సందర్భంగా రెండు సామాజిక ఉదాహరణలు ఇవ్వదలచాను. ప్రజలు ఓటు వేసి నాయకుడిని ఎన్నుకొనే ముందు అసలు ఆ నాయకుడు ఎలాంటి వాడు, వాడు పనిచేస్తాడా? మన కష్టాలను వింటాడా? అసలు వాడిలో బుద్ధి ఏమైనా ఉందా? సామాజిక సేవ చేయగల తత్త్వం ఉందా? అనే ప్రశ్నలు మనం వేసుకొని అట్టి గుణాలు వారిలో ఉన్నాయో లేదో తెలుసుకొని ఓటువేస్తే దేశం చక్కగా అభివృద్ధి చెంది సస్యశ్యామలంగా ఉంటుంది. వారిచ్చే లేదా ఆశ చూపే ఎదో కొంత డబ్బుకు ఆశపడి, బిర్యాని తినిపించి మద్యం కూడా ఇస్తాడని ఆశపడి ఓటు వేసావా! ఇక రాబోవు 5 సంవత్సరాలు భగవంతుడు కూడా కాపాడ లేదు. భార్య చనిపోతే భర్తకు, భర్త చనిపోతే భార్యకు, ఇద్దరూ చనిపోతే పిల్లలకు పదవులు కట్టిపెట్టే వ్యవస్థను వ్యతిరేకించాలి. అసలు ఆ పదవికి వారు అర్హులా అనేది ముందు నిర్ధారణ జరగాలి. అది నిర్ణయించాల్సింది ప్రజలే.  ఇట్టి సందర్భంలో ప్రతి ఒక్కరు మునిగా మారి ఆలోచనతో నిర్ణయం తీసుకొంటే దేశం ఈ స్థితిలో ఉండదు. సస్యశ్యామలంగా ఉంటుంది. అందరూ ఆనందంగా ఉంటారు. ఇక రెండవ ఉదాహరణ – ఈ రోజుల్లో మనం చూస్తున్నాము: ఆవేశంతో అజ్ఞానంతో ప్రేమ వివాహాలకు వ్యతిరేకంగా జరుగుతున్న పరువు హత్యలు. ఇక్కడ ఇరువర్గాలు ఆలోచించాల్సిన విషయాలు ఉన్నాయి. ఇరువురు మునులుగా మారాల్సి ఉంటుంది. తాజాగా జరిగిన ఒక ఘటనలో వివాహమాడిన ఇరువురు విద్యార్థులే. అంటే వారికి జీవితం గూర్చిన పూర్తి అవగాహన అనేదే లేదు. కులం – మతం: ఈ రెండింటినీ ప్రక్కన బెట్టి జీవితమంటే అవగాహన లేని వారు ప్రేమ వివాహమాడినా లేక పెద్దలు చేసిన వివాహమాడినా అది కష్టాల మయమే అవుతుంది. ఇక పరువు హత్య చేసే వారు ఒక్క క్షణం ఆలోచించినట్లయితే అసలు వారు ఆ పని ఎందుకు చేసారో వారికే తెలియదు. చేసిన పిదప దాని పర్యవసానం ఎలా ఉంటుందో ఒక్క క్షణ ఆలోచిస్తే వారు ఆ పనికి పూనుకోరు. ఈ రెండు సందర్భాలందు మానవుడు తన బుద్ధిని ఉపయోగించి కర్మాచరణ చేసినట్లయితే ఈ చిక్కులు ఉండవు. శ్రీ మధ్వాచ్యార భాష్యంలో ‘‘రసో రాగస్తథా రక్తిః శోభనాధ్యాస ఉచ్యతే’’ అని చెప్పిన విధంగా రస, రాగ మరియు రక్తి అనే ఈ మూడు మన మనస్సును ఏలకుండా చూసుకోవాలి. ఈ మూడు కూడా మన మనస్సును, మన ఆలోచనలను గాడినుండి తప్పిస్తాయి. చేయకూడని దిక్కుమాలిన పనులన్నీ చేస్తాము. ఇట్టి సందర్భాలందు ప్రతి వ్యక్తీ ఒక మునిగా మారాలి.

మనందరం మునులుగా మారాలంటే ‘దుఃఖేషు అనుద్విగ్నమనాః’ – దుఃఖము కలిగిన నాడు అణగారి పోరాదు. ఇట్టి దుఃఖము మన మనస్సులను చలించి వేయరాదు. మరియు ‘సుఖేషు విగతస్పృహాః’ – సుఖము కలిగిన నాడు మనము అతిగా ఉప్పొంగి పోరాదు, అతిగా కాదు అసలేమాత్రం ఉప్పొంగి పోరాదు. ఈ రెండూ కూడా మన నిత్య జీవితాలను చాలా భయంకరంగా ప్రభావితం చేస్తూ ఉంటాయి. ఈ రెండు స్థితులను చేరడానికి ఇంకనూ మనం ఆచరించాల్సిన వాటి గూర్చి భగవానుడు ఈ విధంగా చెప్పుచున్నాడు. ‘వీత రాగ భయ క్రోధః’ – రాగము భయము మరియు క్రోధము అను వాటిని త్యజించాలి. ఈ మూడు కూడా మానసిక స్థితులే. ఇట్టి మానసిక స్థితులు మనను అన్ని విధాలుగా ప్రభావితం చేస్తాయి. ‘రాగ’ – వస్తు వ్యామోహము లేదా ఇతర పలు విధములైన వ్యామోహాలు. ‘భయము’ – నమ్మకము లేని మనస్సులు; దీని ద్వారా అధికంగా బాధపడుతూ ఉంటారు. వస్తువు పట్ల వ్యామోహం అధికమై అది క్రమంగా భయంగా మారుతుంది. ఉదాహరణకు: ఒక కార్య సాధనకు పూనుకున్నపుడు, దాన్ని సాధించ గలమో లేదో అనే అపనమ్మకము భయానికి దారి తీస్తుంది. భయం వలన నిర్ణయాత్మక శక్తి తగ్గిపోతుంది. ‘క్రోధ’ – రాగము భయము పిమ్మట మన మనస్సు ఎదుర్కునే ప్రధాన సమస్య క్రోధము. ఒక వస్తువును ప్రేమించాము. అది దొరికితే సంతోషం, దొరకకపోతే దుఃఖము. దొరికింది మన వద్దనే ఉండిపోవాలన్న అతిగా కోరిక, ఎవరైనా తస్కరిస్తారేమో నని భయం. ఈ క్లిష్టమైన మానసిక స్థితి క్రోధానికి దారి తీస్తుంది. క్రోధము అతి భయంకరమైనది. ఇట్టి గుణాల గూర్చి శ్రీ కృష్ణ భగవానుడు రాబోవు శ్లోకాలందు చాలా చక్కగా వివరించి ఉన్నారు. అది మునుముందు మనము తెలుసుకోవచ్చును. ఈ మూడు గుణాలు హద్దులో ఉన్నంత వరకు ఇబ్బంది లేదు. హద్దు మీరితేనే కష్టము. హద్దులో ఉండి మన నియంత్రణలో ఉంటే మనము ఆనందంగా ఉంటాము మరియు మన చుట్టుపక్కల ఉన్న వారు కూడా ఆనందంగా ఉంటారు.

‘భయం’ అనునది అతి ప్రమాదకరమైనది అని దాదాపు అన్ని వేదాంతాలు ఘోషిస్తున్నాయి. ఈ భయాన్ని మనం రెండు విధాలుగా చెప్పుకోవచ్చును. ఏదేని ఒక క్రూర మృగాన్ని చూసినపుడు ఏర్పడ్డ భయం. ఈ భయం తాత్కాలికమైనది మరియు ఇట్టి భయం మన జీవన స్థితి గతులను ప్రభావితం చేయదు. కాని వాక్కుకు చెందిన భయం, ఆలోచనా భయం, అపనమ్మకంతో ఏర్పడ్డ భయం, కార్యాచరణ కు చెందిన ఇత్యాది భయాలు చాల భయంకరమైన ఫలితాలను ఇస్తాయి. మనం చిన్న పిల్లలకు భయాన్ని చిన్నప్పటి నుండే నూరిపోస్తాము. మొదటి విధమైన భయం కంటే రెండవ విధమైన భయాన్ని ఎక్కువగా నూరిపోస్తుంటాము. దాని వలన వాడు పిరికి వాడుగా మరి జీవిత కాలంలో ఎందుకూ పనికి రాకుండా పోతాడు. వాడికి చిన్న వయస్సు మొదలు సత్య వాక్కు, ధర్మ ప్రవృత్తి గూర్చిన బోధనలు చేయాలి. ఎన్ని కష్టాలు ఎదురైనా ఈ రెండింటిని వదిలిపెట్ట వద్దనే బోధ చేయాలి. సత్య వాక్కు వలన మరియు ధర్మాచరణ వలన చాలా విధాలైన కష్టాలు ఉంటాయి. ఉదాహరణకు ఒక బాలుడు తెలియక ఒక పెన్నును దొంగిలిస్తాడు. అది తల్లి తండ్రులకు తెలిస్తే వాడిని ఆ పెన్ను దాచేయాలి రా! లేదంటే ఆ పెన్ను కు చెందిన వాడు నిన్ను చూస్తె గొడవ చేస్తాడు. అని వాడికి నూరి పోస్తాము. వాడు ఆ పెన్నును తన మిత్రుడికి కనబడకుండా దాచి పెడతాడు. తన మిత్రుడు చూస్తాడేమో అనే భయంతో అనుక్షణం గడిపేస్తాడు. వాడి మనస్సులో భయం నిండిపోయి ఉంటుంది. వాడిని ‘ఇతరుల వస్తువులు తస్కరించడం తప్పు రా నాన్న! అని చెప్పి ఎవరి వస్తువు వారికీ తిరిగి ఇచ్చివేయాలి’ అని వాడికి హితవు నూరిపోసి ఆ పెన్నును వాడి మిత్రుడికి తిరిగి ఇచ్చివేసే విధంగా చేస్తే వాడు జీవితంలో ఆనందంగా ఉంటాడు. ఇది పెన్ను వరకు ఆగిపోదు. భవిష్యత్తులో చాలా వస్తువులు తస్కరిస్తూ వాడు దొంగ గా మారిపోతాడు. అడుగడుగునా వాడిలో భయం నిండిపోయి ఉంటుంది. ఈ పరిస్థితి రావద్దని అంటే మాత్రం – తల్లిదండ్రులు ఇట్టి వాటిని సమర్థించ రాదు. తాత్కాలికంగా కష్టాలు ఉన్నా భవిష్యత్తులో ఆ బాలుడి జీవితం అద్భుతంగా ఉంటుంది. ఇది ఒక పిల్లల వరకే కాదు. ఒక మేధావి ఇంకొక మేధావిని సమర్థించడు, ఆయన చాలా గొప్ప పండితుడు అని ఏనాడు ఒప్పుకోడు. దానికి ప్రధాన కారణం ఒప్పుకుంటే తన ప్రాధాన్యత తగ్గి పోతుందేమో నాన్న భయం. అనగా భయం అందరిని వేధించి వెంటాడుతుంది. అసలు భయమన్నదే మనిషిలో ఉండరాదు. ఎదుటి వారిని జ్ఞాని లేదా మేధావి అని ఒప్పుకోవడం వల్ల ఆయనలో మనపట్ల ఉన్న గౌరవం రెట్టింపు అవుతుంది. కష్టమైనా కూడా సత్య వాక్కు, ధర్మాచరణ కు చెందిన మార్గంలోనే ఉండాలి. సత్య వాక్కు పలకడానికి సంకోచించ రాదు. ఈ సిద్ధాంతం పిల్లలకు మాత్రమే కాదు అన్ని వయస్సుల వాళ్లకు కూడా వర్తిస్తుంది.

ఇక ‘క్రోధము’. క్రోధము లేదా కోపాన్ని నియంత్రించడం చాలా కష్టం. ఒక క్షణ కాలంలో మనం విచక్షణా జ్ఞానాన్ని కోల్పోయే అవకాశం ఉంది. ‘మీలో క్రోధము అధికముగా ఉందని మిమ్ములను శిక్షించరు, కాని ఆ క్రోధమే మిమ్ములను శిక్షిస్తుంది’...గౌతమ బుద్ధుడు. ఆహా! ఎంత అద్భుతమైన బుద్ధ భగవానుని వాక్కు. మనలో క్రోధము అధికంగా ఉందని మనను ఒకరు శిక్షించాల్సిన అవసరం లేదు. మన కోపమే మనను శిక్షిస్తుంది. ఇది సత్యం. క్రోధం అధికమైన నాడు విచక్షణ ను కోల్పోయే అవకాశం ఉంది. అట్టి స్థితిలో మనపై మనకు నిగ్రహం ఉండదు. నిగ్రహాన్ని కోల్పోయినపుడు మన కర్మలు మరియు చేష్టలు కూడా మన నిగ్రహంలో ఉండవు. దీని కి చాలా ఉదాహరణలు ఉన్నాయి. ప్రత్యేకంగా ఏ ఒక్క ఉదాహరణ ఇక్కడ ఉటంకించాల్సిన అవసరం లేదు. క్రోధాన్ని అణచుకోవాలి. క్రోధంలో చేసిన తప్పులు మనను జీవితాంతం వెంటాడుతూనే ఉంటాయి. కాని కోపము తగ్గిన తరువాత మనకు తెలుస్తుంది మనం ఎంత పెద్ద తప్పు చేసామా అని. ఆ ఒక్క క్షణం కోపాన్ని నిగ్రహించుకోగలిగితే ఎన్నో ఘోరాలు జరగవు. అయితే కోపము లేదా క్రోధము అసలే ఉండకూడదా? ఇక్కడ కూడా శ్రీ కృష్ణ భగవానుడు చెప్పిన విధంగా ‘బుద్ధి యుక్తో జహాతీహ’ మన బుద్ధిని ప్రయోగించాలి. కోపము మన నియంత్రణలో ఉండాలి గాని దాని నియంత్రణలోకి మనము వెళ్ళరాదు. మన చుట్టూ అన్యాయం జరుగుతూ ఉన్నా చూస్తూ ఊరుకోవడం తప్పు, అది అధర్మం కూడాను. అన్యాయాన్ని, అధర్మాన్ని ధైర్యంగా ఎదుర్కోవాలి. అన్యాయాన్ని, అధర్మాన్ని చూసి ఆగ్రహించనివాడు వాడిని, అట్టి కర్మలను ప్రోత్సహించిన వారిక్రిందే లెక్కలోకి వస్తాడు. మన చుట్టూ జరుగుతున్న అన్యాయం, అధర్మం చూసి తప్పనిసరిగా ఆగ్రహించాలి. మనం దారిన పోతూ ఉంటే ఒక ఘోరాన్ని చూసినపుడు స్పందించని ఎడల మనదే తప్పు. అట్టి ఘోరము ఏదైనా కూడా మనం స్పందించాల్సిందే. అప్పుడే ధర్మం రక్షించ బడుతుంది. శ్రీ కృష్ణ భగవానుడు కూడా యుద్ధం చేయమన్నాడు. అధర్మాన్ని సహించ రాదు అని బోధించాడు. యుద్ధ భూమిలో ఉన్న వాడికి శతృ సేనను చూసి కోపం రాకపోతే వాడు యుద్ధం చేయలేడు మరియు దేశాన్ని రక్షించ లేదు కూడాను. కావున కోపము అన్ని సందర్భాలందు తప్పు కాదు. చాల సందర్భాలందు కోపం లాభం చేకూరుస్తుంది. కోపము తప్పు కాదు. కోపానికి గల ప్రధాన కారణం తప్పు. అట్టి కారణం ధర్మ రక్షణకు అయిన నాడు కోపము మంచిదే, కాని అధర్మానికి గాని అన్యాయానికి గాని దారితీయు కోపము మంచిది కాదు. అట్టి కోపాన్ని తప్పనిసరిగా నియంత్రించాల్సి ఉంటుంది. మనం పిల్లలకు వారి పిన్న వయస్సు నుండి ఇదే నేర్పాలి. కోపాన్ని హద్దుల్లో ఉంచుకోవాలి అని వారికి చెప్పాలి, కాని అధర్మం జరుగుతున్నపుడు మాత్రం నోరు మూసికొని కూర్చోవడం మన తప్పు. మన భారత దేశంలో పాలకులు ఎన్ని తప్పులు చేసినా వారిని గద్దె దించే అధికారం మన వద్ద లేదు. వారు తప్పులు చేస్తున్నపుడు ప్రజలు ఆగ్రహించని నాడు వారికి హద్దులు ఉండవు. ఒక సారి వాడు గద్దె ఎక్కాడంటే వాడికి రాబోవు 5 సం. మనం లైసెన్స్ ఇచ్చినట్లే. ఈ పద్దతి మారాలి. అన్యాయాన్ని, అధర్మాన్ని ఎదిరించే శక్తి మనలో రావాలి. దాన్ని ఎదిరించడానికి మనం ఎంత కోపగించాల్సి వచ్చినా తప్పేమీ లేదు. మనలోని ఆవేశము దేశ ప్రగతికి మరియు ధర్మ స్థాపనకు పనికి వచ్చేదిగా ఉండాలి. ఇట్టి సామాజిక స్పృహ ప్రతి ఒక్కరిలో రావాలి. అది రానంత వరకు మన పరిస్థితి ఇలాగే ఉంటుంది. సమాజం మారడానికి భగవద్గీతలో శ్రీ కృష్ణ భగవానుడు చాలా విధాలైన సూచనలు మనకు అందించాడు. కాని మనం దాన్ని గ్రహించ లేకున్నాము. భగవద్గీతను శవ యాత్రలకు మినహా ఇతర బృహత్కార్యాలకు, బృహదాలోచనలకు వాడడం లేదు. దానిలో గల సామాజిక దృక్కోణాన్ని మనం గ్రహించ లేకున్నాము. కాని పాశ్చాత్యులు మాత్రం మన కంటే ముందుగానే అది గ్రహించ గలిగారు.

శ్రీ కృష్ణ భగవానుడు ‘స్థితధీః’ స్థిరమైన బుద్ధి మరియు ప్రజ్ఞ గల వాడే ‘మునిరుచ్యతే’ ముని లేదా స్థితప్రజ్ఞుడు. స్థితప్రజ్ఞుడు సర్వకాల సర్వావస్థలందు మనో నిగ్రహము కలిగి ఉండి, సమదృష్టి ని కలిగి ఉంటాడు. ‘రాగము భయము’ వారిలో ఉండవు. క్రోధము పట్ల పూర్తి నియంత్రణ గల వాడు. ఎక్కడ కోపగించాలో, ఏది కోపగించాలో తెలిసిన వాడు. కోపము ద్వారా నియంత్రించ బడ్డ వాడు కాదు, కోపాన్ని నియంత్రించే శక్తి గల వాడు. శ్రీ శంకర భగవత్పాదుల వారు చెప్పిన విధముగా ఆధ్యాత్మిక, ఆది భౌతిక, ఆది దైవిక మనబడు మూడు విధాలైన దుఃఖాలకు అతీతుడు. ఇంకను భగవానుడు ఏమి చెప్పు చున్నాడో చూద్దాము: